به نظر می رسد رفع تحریم، ولو گام به گام، نزدیک باشد و این خبر خوبی برای صنعت نفت ایران است؛ هم از این جهت که می توانیم نفت بیشتری صادر کنیم و هم از این جهت که امکان جذب فناوری و سرمایه خارجی فراهم می شود . اما اگر تحریم لغو شود صنعت نفت ایران با چه چالش هایی هم مواجه خواهد شد؟

به نظر می رسد رفع تحریم، ولو گام به گام، نزدیک باشد و این خبر خوبی برای صنعت نفت ایران است؛ هم از این جهت که می توانیم نفت بیشتری صادر کنیم و هم از این جهت که امکان جذب فناوری و سرمایه خارجی فراهم می شود . اما اگر تحریم لغو شود صنعت نفت ایران با چه چالش هایی هم مواجه خواهد شد؟
۱- مهمترین چالش، بازگشت نفت ایران به بازار است. اگر چه وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران بارها بر آمادگی کامل ایران برای بازگشت تولید نفت به پیش از تحریم تاکید کرده اند اما ابهامات جدی در این مورد وجود دارد. به زبان ساده، شیر نفت، مثل شیر آب نیست که هر زمان اراده کنیم آن را باز کنیم و تولید نفت را افزایش دهیم. قبل از تحریم روزی ۳ میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه نفت تولید می کردیم اما وقتی با کاهش تکلیفی تولید نفت مواجه می شویم، بازگشت به تولید قبل، آن هم پس از چندین سال کاهش تولید، به سادگی امکانپذیر نیست. به همین دلیل زمانی می توانیم درباره امکان بازگشت عملی تولید نفت به پیش از تحریم قضاوت کنیم که تحریم لغو شود. این که آیا ایران هنوز توان تولید سه میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه در روز را دارد یا نه، ابهام اول است.
۲- چالش دوم، بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی است. تولید اضافه شده نفت ایران پس از لغو تحریم، باید در بازار جذب شود اما آیا خریداری برای مازاد تولید ایران هست؟ روی کاغذ، بازار، آماده جذب عرضه بیشتر نفت هست اما مشکل اساسی این است که نفت روسیه پس از تحریم این کشور، به سمت بازارهای سنتی نفت ایران یعنی هند و چین سرازیر شده و عرصه را برای عرضه نفت ایران در این کشورها تنگ کرده است. در حال حاضر اروپا، بیش از آسیا به نفت ایران نیاز دارد چراکه صادرات نفت روسیه به اروپا کم شده و ایران به طور بالقوه، امکان صدور نفت به اروپا را دارد؛ مطور بر آنکه بازاریابی مناسبی از سوی شرکت ملی نفت انجام شود. این، کار دشواری است؛ چراکه رفت و برگشت مکرر تحریمها در پانزده سال گذشته، خریداران نفت ایران را برای برنامه ریزی به منظور تداوم خرید نفت از ایران دچار تردید کرده است و این مهمترین دشواری ایران برای یافتن مشتری جدید است.
۳- مهمترین چالش پیش روی صنعت نفت ایران، نه فروش نفت، بلکه جذب شرکتهای خارجی برای سرمایه گذاری و انتقال تکنولوژی است. ایران چه در حوزه نفت و چه در حوزه گاز، بدون سرمایه گذاری کافی و ورود فناوری، با افت تولید مواجه خواهد شد. ذخایر نفت و گاز ایران به حدی غنی است که ایران می تواند متناسب با ذخایر خود، بیش از میزان فعلی، نفت و گاز تولید و صادر کند اما این امر منوط به جذب سرمایه و فناوری خارجی است؛ کاری که پس از برجام انجام شد اما با بازگشت مجدد تحریمها به نتیجه نرسید. آنچه صنعت نفت ایران را از رکود نجات می دهد و آن را به سمت توسعه هدایت می کند جذب سرمایه گذاری خارجی است. اما مشکل اینجاست که رفع تحریم و بازگشت مجدد تحریم در سالهای اخیر، ریسک سرمایه گذاری شرکتهای خارجی در صنعت نفت ایران را افزایش داده است و همین موجب می شود دولت فعلی، کاری به مراتب دشوارتر از گذشته برای جذب شرکتهای خارجی داشته باشد. این مهمترین چالش صنعت نفت ایران در صورت لغو تحریم است.
۴- آنچه ذکر شد چالش های صنعت نفت پس از رفع تحریم بود اما یک چالش اساسی هم اقتصاد ایران در صورت لغو تحریم با آن مواجه خواهد شد: با درآمدهای نفتی چه کنیم؟ کشور تشنه سرمایه گذاری است و لغو تحریم می تواند در خوشبینانه ترین حالت، روزانه نزدیک به ۲۰۰ میلیون دلار درآمد نفتی برای کشور به ارمغان بیاورد. این که از این درآمدهای نفتی چگونه بهره ببریم و در چه مسیری هدایت کنیم که به رونق اقتصادی کمک کند و اتفاقات دوران سرازیرشدن درآمدهای نفتی در دولت محمود احمدی نژاد تکرار نشود، چالش مهمی است که مشخص نیست دولت چه برنامه ای برای مواجهه با آن دارد.
حمیدرضا شکوهی
سرمقاله روزنامه آفتاب یزد/۵ شهریور ۱۴۰۱