برداشت نفت و گاز از خزر هنوز برای ما آرزوست!

اخبار نفت: ۱۰ سال پیش در چنین روزی، ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۱ در عمق حدود ۲۵۰۰ متری دریاچه خزر میدان نفتی "سردار جنگل" با برخورداری از نفتی سبک و مرغوب کشف شد. اما کشف نفت و گاز از خزر، موجب استخراج و تولید نشد و ایران بر خلاف سایر همسایگان دریای خزر، برداشتی از نفت و گاز این دریا ندارد. چراکه آبهای شمال ایران بر خلاف جنوب کشور، بسیار عمیق است و استخراج نفت و گاز از آن چندان راحت نیست.

فعالیت‌های مربوط به نفت و گاز در آب‌های با عمق کمتر از ۳۰۰ متر را فعالیت در آب کم‌عمق (Shallow Water)، ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ متر را فعالیت در آب عمیق (deep water) و بالاتر از ۱۵۰۰ متر را آب‌های فوق عمیق (Ultra Deep Water) می‌نامند. با وجود بالا بودن هزینه و ریسک‌های عملیاتی و کمتر بودن تجربه سرمایه انسانی، شرکت‌های صاحب فناوری‌های نوین در حوزه آبهای عمیق از جمله شرکت‌های آمریکایی هر سال فعالیت خود را در این حوزه افزایش می‌دهند.

وزارت نفت ایران براساس طرح جامع مطالعات دریای خزر با عنوان مطالعات SCSG در سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۷۹ توسط کنسرسیومی چهارجانبه با همکاری شرکت‌های شل- وبا- لازمو و شرکت نفت خزر، ۱۰ هزار کیلومتر لرزه‌نگاری دوبعدی و بیش از ۲۵۰۰ کیلومتر مربع لرزه‌نگاری سه‌بعدی را در حوضه‌های جنوبی دریای خزر به انجام رساند که میزان حجم ذخایر پیش‌بینی شده نفت و گاز درجا بر مبنای تفسیر لرزه‌نگاری‌ها و مطالعات تکمیلی خزر بیش از ۱۰۰ میلیارد بشکه نفت در ۴۶ ساختار شناسایی و برآورد شد. شرکت نفت خزر به‌عنوان یکی از شرکت‌های تابع شرکت ملی نفت ایران در دی‌ماه ۱۳۷۶ با وظایف اکتشاف، توسعه و تولید منابع هیدروکربوری در حوضه خزر جنوبی و سه استان ساحلی مازندران، گلستان و گیلان و نظارت بر اجرای همه قراردادهای امضاشده بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های بین‌المللی جهت مطالعه و توسعه میدان‌های نفتی در دریای خزر و همچنین نظارت بر مسائل زیست محیطی مرتبط با عملیات اکتشاف و توسعه ذخایر نفت و گاز در دریای خزر تاسیس شد و ساخت یک سکوی حفاری نیمه‌شناور برای عملیات اکتشاف در دریای خزر جزو اهداف و اولویت‌های این شرکت قرار گرفت و عملیات اجرایی ساخت سکوی نیمه شناور ایران امیرکبیر با قابلیت حفاری تا عمق ۶۰۰۰ متر زیر بستر دریا با همکاری شرکت‌های توانمند ایرانی در اوج تحریم‌ به سرانجام رسید و در سال ۱۳۸۸ ساخت این سازه عظیم و منحصربه‌فرد و مجهز به فناوری‌های پیچیده با وزنی حدود ۱۵۰۰۰ تن وارد مدار عملیاتی شد که حاصلش کشف نفت بود.

برآوردهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) درمورد آمار ذخایر اثبات شده نفت و گاز کشورهای خزر حاکی از آن است که ترکمنستان با یک میلیارد بشکه ذخیره نفت و ۱۹ تریلیون فوت‌مکعب گاز، روسیه با ۱,۶ میلیارد بشکه ذخیره نفت و ۱۰۹ تریلیون فوت‌مکعب گاز، آذربایجان با ۵.۸ میلیارد بشکه ذخیره نفت و ۵۱ تریلیون فوت‌مکعب گاز، قزاقستان با ۳۲ میلیارد بشکه ذخیره نفت و ۱۰۴ تریلیون فوت مکعب گاز و ایران با ۵۰۰ میلیون بشکه نفت و ۲ تریلیون فوت مکعب گاز ذخایر متفاوتی در دریای خزر دارا هستند.

کشورهای حاشیه خزر در حال برداشت از منابع آن هستند اما ایران تاکنون موفق به استخراج یک بشکه نفت یا یک مترمکعب گاز این دریا نشده است که دو دلیل اصلی آن، یکی، عمق زیاد دریا و لزوم استفاده از فناوری‌های نوین تولید است که در اختیار آمریکاست و در شرایط تحریم، دسترسی به آن امکانپذیر نیست؛ و‌ دوم، لاینحل ماندن رژیم حقوقی دریاست. اکثر بلوک‌های نفت و گاز شناسایی‌شده ایران که از سوی منابع ایرانی ۸ بلوک برآورد می‌شود، در محدوده‌ بالاتر از ۱۳ درصد، یعنی در منطقه‌ی مورد اختلاف ایران با همسایگان خود در خزر، قرار گرفته‌اند.

سواحل ایران در خزر بیشترین عمق را داراست، از این رو برای حفاری و اکتشاف مقرون به صرفه نیست و به فناوری هزینه‌بر دریایی نیاز دارد. برای نمونه اگر در مخازن و میدان‌های جنوبی ایران و در خشکی هزینه استخراج یک بشکه نفت ۹ دلار محاسبه شود در خزر این هزینه به چند برابر می‌رسد و اکتشاف و حفاری نفت در این منطقه مطلوبیت اقتصادی ندارد و با توجه به تحریمها، امکانپذیر هم نیست.

با لغو تحریمها در پسابرجام، گامهایی برای آغاز تولید در خزر برداشته شد از جمله در فروردین‌ سال ۹۷ ایران و جمهوری آذربایجان به منظور انجام فعالیت‌های مشترک در بلوک‌های اکتشافی خزر، سند همکاری امضا کردند تا امیدها زنده شود‌ به طوریکه محسن دلاویز، مدیرعامل وقت شرکت نفت خزر اعلام کرد که به‌زودی شاهد فصل تازه‎ای از فعالیت‎های توسعه‌ای خواهد بود. اما توسعه میادین نفت و گاز شمال کشور در اولویت مسئولان نفت و خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم هم مزید بر علت شد تا قفل تولید نفت و گاز خزر، پس از ده سال همچنان بسته بماند.