اثر قیمت نفت بر توسعه مالی ایران

محققان در پژوهشی اثر قیمت نفت بر توسعه مالی ایران را بررسی کرده‌اند.
به گزارش ایسنا، با توجه به اهمیت نفت در اقتصاد جهانی، مطالعات متعددی به بررسی تاثیر تغییرات قیمت نفت بر اقتصاد و بازارهای مالی پرداخته‌اند. با توجه به ماهیت اقتصاد ایران و وابستگی زیاد به درآمدهای نفتی، تغییر در قیمت نفت می‌تواند با ایجاد ادوار تجاری بر عملکرد شبکه بانکی و همچنین بازار سهام تاثیر بگذارد. محققان در پژوهشی با عنوان "آیا نفت نفرین است یا موهبت برای توسعه مالی ایران؟" این موضوع را بررسی کرده‌اند.
در این پژوهش به بررسی تاثیر قیمت نفت بر شاخص توسعه مالی بانکی شاخص توسعه مالی مبتنی بر بازار سهام در دوره زمانی ۹۶-۱۳۵۷ در قالب دو الگوی چرخشی مارکوف پرداخته شده است. در قالب این رویکرد می‌توان نفرین یا موهبت نفت برای شاخص‌های توسعه مالی را با توجه به سطح و رژیم آن نشان داد.
نویسندگان این مقاله می‌گویند: بر اساس نتایج در الگوی توسعه مالی مبتنی بر بازار سهام، افزایش قیمت نفت در شرایطی که ارزش معاملات بازار سهام و توسعه مالی ناشی از این بازار در سطح پایین خود باشد، تاثیر معناداری ندارد؛ در شرایطی که در سطح بالای خود باشد، منجر به کاهش توسعه مالی ناشی از این بازار می‌شود. در واقع این موضوع نشان می‌دهد افزایش قیمت نفت و وفور منابع برای توسعه مالی سهام محور در کشور در شرایطی که توسعه مالی در سطح بالای خود باشد و ارزش معاملات بازار سهام به تولید ناخالص داخلی بالا باشد، نفرین محسوب می‌شود.
بر اساس آن چه نتایج این مطالعه نشان می‌دهد، این نفرین ریشه در رانت و فساد ناشی از افزایش درآمدهای نفتی در کشور دارد که از مسیرهای متعددی مانند کاهش سرمایه گذاری، افزایش تورم و کاهش سرمایه اجتماعی می‌تواند این نوع از توسعه مالی را کاهش دهد. از سوی دیگر باید این نکته را در نظر داشت که رابطه دلار و قیمت نفت در دنیا اغلب منفی است. بنابراین اگر قیمت نفت افزایش یابد و منجر به کاهش نرخ ارز شود، افراد ممکن است در پرتفوی (سبد سهام) خود سهام یا طلا را جایگزین آن کنند که این عمل خود می‌تواند از طریق تغییر در تقاضای سهام بر توسعه مالی سهام محور تاثیرگذار باشد.
در این مقاله آمده است: در خصوص توسعه مالی بانکی، افزایش قیمت نفت در شرایطی که توسعه مالی بانکی در سطح میانه خود باشد، تاثیر معناداری ندارد. اما چنانچه در سطح پایین و بالای خود باشد، باعث کاهش آن می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد نفت و درآمدهای آن برای توسعه مالی بانکی کشور نفرین بوده است. سرمایه‌گذاری تحت تاثیر سرمایه انسانی و اجتماعی است و افزایش قیمت نفت می‌تواند از طریق بیماری هلندی منجر به کاهش سرمایه‌گذاری در بخش قابل مبادله شود و فساد و رانت ناشی از آن منجر به کاهش سرمایه‌گذاری می‌شود که در نتیجه خدمات مالی و توسعه مالی کاهش می‌یابد.
در پایان این پژوهش توصیه شده است در شرایط افزایش قیمت و درآمدهای نفتی بهتر است سیاست‌ها به گونه‌ای طراحی شود که شاخص توسعه مالی بانکی در سطح و رژیم میانه خود قرار گیرد و موجب کاهش توسعه مالی ناشی از شبکه بانکی نشود.
این مطالعه توسط سهیل رودری، دکترای اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد، امیر منصور طهرانچیان، استاد دانشگاه مازندران و پگاه زارعی، دکترای اقتصاد دانشگاه مازندران انجام شده و در هفتادمین شماره فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی منتشر شده است.