اخبار نفت: زمانی نه‌چندان دور، هر بار که تحرکی از سوی آمریکا در خاورمیانه رخ می‌داد آن را به نفت نسبت می‌دادند. می‌گفتند حضور نظامی آمریکا در خاورمیانه به خاطر دست اندازی به نفت منطقه است. تا دوره‌ای هم حرف درستی بود. بخش مهمی از نیاز آمریکا به نفت، از طریق واردات تامین می‌شد. اما با افزایش تولید نفت آمریکا، بویژه پس از استخراج نفت شیل که هزینه بالایی هم دارد، نیاز آمریکا به نفت خاورمیانه کمتر شد. آنچه موجب شد آمریکا تولید نفت خود را افزایش دهد و نیاز خود به واردات نفت را تا حد زیادی کاهش دهد، سه عامل است: مدیریت و برنامه‌ریزی؛ سرمایه گذاری؛ و تکنولوژی. آمریکا با یک سیاستگذاری منطقی در حوزه انرژی، تولید نفت خود را به حدی افزایش داد که در حال حاضر به بزرگترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل شده است.
 در سال جاری تولید نفت آمریکا حدود ۱۲.۵ میلیون بشکه در روز است. تنها در سال ۲۰۲۰ تولید نفت آمریکا بیش از این میزان بود که آن هم از همین روزها در همان سال، دچار افت شد. اما روند تولید نفت آمریکا در سال جاری، روندی باثبات بوده و بین ۱۲ تا ۱۲.۵ میلیون بشکه در روز نوسان مختصری داشته است. نکته جالب اینجاست که این میزان تولید نفت آمریکا حاصل ذخایری معادل ۶۱ میلیارد بشکه نفت است. در واقع آمریکا نهمین ذخایر غنی نفت جهان را دارد اما بزرگترین تولیدکننده نفت جهان است و این حاصل همان سه عامل است: مدیریت و برنامه‌ریزی؛ سرمایه‌گذاری؛ و تکنولوژی.
ایران با ۲۰۸ میلیارد بشکه، سومین ذخایر غنی نفت جهان را دارد اما کمتر از ۳ میلیون بشکه در روز تولید می‌کند. به عبارت ساده‌تر، ذخایر نفت ایران، سه و نیم برابر ذخایر نفت آمریکاست، اما تولید نفت ایران، یک چهارم آمریکاست. این که در مقاطعی گفته شده ایران توان تولید ۸ میلیون بشکه نفت در روز را دارد، با تکیه بر همین ذخایر غنی است. کمااینکه در اواخر دهه ۱۹۷۰ میلادی، ایران به تولید ۶ میلیون بشکه در روز رسید و در دو مقطع پس از انقلاب اسلامی هم، یکی اواخر دولت محمد خاتمی و دیگری در دوره پسابرجام، تولید نفت ایران به مرز ۴ میلیون بشکه در روز رسید یا از آن هم عبور کرد. طبق برنامه پنجم توسعه، تولید نفت ایران در سال ۱۳۹۴ باید به ۵ میلیون و ۱۵۰ هزار بشکه در روز می‌رسید که با توجه به تحقق تولید ۴.۲ میلیون بشکه‌ای در پایان برنامه سوم توسعه، هدف دور از دسترسی نبود. اما پس از پایان برنامه سوم که مصادف با پایان دولت اصلاحات بود، روند حرکتی کشور تغییر کرد و پس از مدتی هم تحریم‌های شدیدی علیه ایران اعمال شد و هیچگاه تولید نفت به رقم پایان برنامه سوم نرسید و فقط در دوره پسابرجام، تولید نفت ایران به مرز ۴ میلیون بشکه در روز نزدیک شد.
این آمارها را مرور کردم تا به اینجا برسم که تحقق تولید بالای ۵ میلیون بشکه نفت در روز در برنامه سوم توسعه، با توجه به تجربیات گذشته و ذخایر نفت کشور، هدفی منطقی بود اما نه‌تنها به این هدف نرسیدیم، بلکه به خاطر عقب‌ماندگی‌های گذشته، هدف برنامه ششم توسعه برای تولید نفت، به ۴.۷ میلیون بشکه در روز کاهش یافت که البته آن هم تحقق نیافت.
حالا پرسش اساسی اینجاست که چرا هیچیک از اهداف تولید نفت در برنامه‌های اخیر توسعه محقق نشده و چرا با وجود ذخایر غنی، تولید نفت ما نه‌تنها از آمریکا و روسیه، بلکه از عراق و امارات هم که همگی ذخایری کمتر از ایران دارند کمتر است؟ پاسخ را باید در همان سه عاملی جستجو کرد که ابتدا ذکر کردم: فقدان مدیریت و برنامه‌ریزی مناسب؛ فقدان سرمایه‌گذاری کافی؛ و دسترسی ناکافی به تکنولوژی روز جهان. اگر «تحریم» عامل کمبود سرمایه‌گذاری و تکنولوژی است، فقدان مدیریت و برنامه‌ریزی، حاصل بی‌ثباتی مدیریتی و عدم انعطاف در اصول قراردادی برای جذب شرکتهای خارجی است که تنها در شرایط غیرتحریم، ظهور پیدا می‌کند. 
تحریم، فرصتهای طلایی را برای افزایش تولید نفت و درآمدزایی برای کشور با فروش نفت خام یا تبدیل آن به فرآورد‌های نفتی و پتروشیمی، و به تبع آن ایجاد رفاه اقتصادی برای مردم، سلب کرده و به همین دلیل ابتدا باید برای لغو تحریم تلاش کرد تا هم بتوانیم تولید نفت خود را افزایش دهیم و هم بتوانیم نفت خود را بفروشیم. بازگشت تولید نفت به همان عدد ۴.۲ میلیون بشکه در روز و افزایش صادرات نفت، با قیمتهای امروز، ماهیانه ۵ میلیارد دلار برای کشور خواهد داشت. اما تحریم، نه فقط فرصت درآمدزایی برای امروز، بلکه فرصت توسعه میادین نفتی برای درآمدزایی در آینده را هم از بین برده است و این یعنی برای افزایش درآمدزایی و افزایش رفاه اقصادی، راهی جز لغو تحریم نداریم. البته رفع تحریم، مقدمه‌ی لازم است اما کافی نیست؛ اما ناگزیر باید از تحریم عبور کنیم تا به مراحل بعد برسیم.

حمیدرضا شکوهی/روزنامه اعتماد